Hình Tượng Cây Nêu Với Một Số Dân Tộc Tây Bắc (Trần Vân Hạc)
Hình tượng cây nêu
với một số dân tộc Tây Bắc
Trần Vân Hạc
09 tháng 2, 2010
Trong quan niệm của người Việt cổ nói chung
và của nhiều dân tộc Tây Bắc nói riêng, cây nêu là biểu tượng của cây vũ trụ
nối liền đất với trời, là cầu nối giữa con người với các đấng siêu nhiên,
gửi gắm vào đó những ý nghĩa nhân sinh cao đẹp.
Trong lễ hội “Mừng mùa măng mọc” của người
Khơ Mú, tổ chức vào đầu xuân hàng năm. Trung tâm của ngày hội là “Cây cuốn
hoa” được làm bằng một cây chuối non còn sống, cắm nhiều loại hoa có mầu sắc
rực rỡ: Hoa đào hồng nhạt, hoa mận hoa mơ trắng tinh khôi, hoa vông đỏ rực,
hoa mạ vàng tươi, hoa ban trắng ngần thơm ngát… chẳng khác nào như núi rừng
Tây Bắc đầy sức sống thu nhỏ. Trên “Cây cuốn hoa” còn treo những hạt giống
đan bằng nan tre nhuộm mầu xanh, đỏ và treo các hạt ngũ cốc: Ngô, thóc, đỗ…
Các chàng trai, cô gái tưng bừng vây quanh, sôi nổi trong các điệu dân vũ
truyền thống như: “Tăng bu”, “Tăng bẳng”, “Hưn mạy”… và cùng cất cao tiếng
hát bài “Phôn xtốc” – Mưa rơi: “Mưa rơi cho cây tốt tươi, búp chen lá trên
cành” - (dân ca Khơ Mú).
“Cây cuốn hoa” không chỉ mang bóng dáng cây vũ trụ,
mà còn chuyên chở những ước mơ cháy bỏng của con người về một cuộc sống mãi
mãi sinh sôi, ấm no, hạnh phúc và khát vọng chinh phục thiên nhiên, làm chủ
cuộc sống.
Hội “Gầu tào” của dân tộc Mông, mà bản chất
là cúng thần núi phù hộ cho cuộc sống yên lành và cầu tự cho những người
hiếm muộn con, mong được thần núi ban cho con trai nối dõi. Vào dịp tết, gia
chủ dựng cây nêu, thế là bản gần, xa đều biết ở đây có hội “Gầu tào”. Cây
nêu làm bằng một cây tre cao to nhất bản, cũng có khi bằng một cây gỗ mọc
độc lập. Trên cây nêu trang trí nhiều dải vải đỏ, những tập giấy bản, một
quả bầu khô đựng nước, một cây khèn… Khi mọi người đến đông đủ, chủ nhà hát
về nỗi khổ hiếm muộn con, kể về quá trình đi cầu xin thần núi và được thần
núi ban phúc, cảm tạ thần núi, cảm ơn mọi người đã đến chúc phúc. Trai gái
cùng mọi người còn được chung vui, thi tài với những trò chơi truyền thống
như: Đua ngựa, múa khèn, thổi sáo, nẩy pao, hát dân ca… Kết thúc lễ hội, cây
nêu được hạ xuống làm giát giường cho đôi vợ chồng hiếm muộn nằm.
Hội “Lồng tồng”, tức là hội xuống đồng của
dân tộc Tày, Thái, thường tổ chức vào rằm tháng riêng, cầu cho một năm mới
mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt. Một trong những nghi thức không thể
thiếu là tung còn vòng. Đó là một cây nêu cao từ 10m đến 15m,
trên ngọn có một vòng tròn bịt bằng giấy đỏ có đường kính chừng 60 cm. Người
đến dự đều gắng tung còn trúng vào vòng tròn, vì cho rằng như vậy sẽ được
may mắn cả năm. Quả còn của người Thái Tây Bắc mô phỏng “luông còn”, tức
rồng còn, - mang ý nghĩa là hồn của cải. Quả còn to bằng nắm tay, khâu bằng
vải mầu, hình vuông, trong có hạt ngũ cốc, muối ăn… có dây dài như thân rồng
cùng các tua, mô phỏng tám tia nắng, chín tia mưa theo tín ngưỡng dân gian.
Giữa trời xuân, quả còn mang những hạt giống bay lên chờ gieo xuống sinh
sôi, ươm những mùa vui ấm no, hạnh phúc. Cây nêu ở đây không chỉ là cây vũ
trụ, mà còn tượng trưng cho cái đích của những giá trị tốt đẹp, con người
luôn khát vọng vượt mọi khó khăn vươn tới.
Các cô gái Thái tung còn
Trên “Sàn hoa hạn khuống’ của người Thái Tây
Bắc – một hình thức diễn xướng sân khấu sơ khai, bao giờ cũng có năm cây nêu
làm bằng năm cây tre để cả ngọn. Trên cây nêu treo những hạt giống, các hình
con chim, con ve sầu, hoa quả… đan bằng tre nhuộm mầu xanh đỏ. Cây to cao
nhất dựng ở chính giữa bên bếp lửa gọi là “Lắc xáy cốc” – mang ý nghĩa là
gốc, là chủ, bốn cây ở bốn góc. Sàn hoa hạn khuống vừa mang ý nghĩa âm –
dương, vừa như đất trời thu nhỏ với bốn phương và trung tâm. Bên bếp lửa hạn
khuống, các cô gái vừa quay xa, thêu thùa, dệt vải… vừa hát đối đáp giao
duyên. Các chàng trai phải hát thắng trong cuộc thi tài này mới được mời lên
sàn hoa và được mời ngồi, mời trầu thuốc. Sau những mùa hạn khuống, nhiều
đôi nên vợ nên chồng, cộc sống sinh sôi bất tận…
Phải chăng chính từ qua niệm vũ trụ ba tầng
thông tỏ và giao cảm, cùng những ước mơ, khát vọng chinh phục thiên nhiên,
vươn tới một cuộc sống tốt đẹp hơn, nên nhiều dân tộc Tây Bắc mỗi độ xuân
về, dựng cây nêu, gửi gắm vào đó bao điều tốt đẹp của cuộc sống.
2025-10-17 - Khí thế cách mạng rực cháy trong tim. - Xin thành thật chia buồn cùng gia quyến, nhà văn Doãn Quốc Sỹ mất ngày 16-10-2025, hưởng thọ 103 tuổi.
----------------
Gia đình ông là một cơ sở cách mạng của Đảng Cộng sản Đông Dương tại làng Cót, do đồng chí Vũ Oanh phụ trách. Bố ông là Doãn Hưu, nhiệt tình ủng hộ cách mạng nên căn nhà riêng từng là nơi tổ chức nhiều cuộc họp bí mật. Người anh Doãn Quốc Sỹ của ông cũng là đoàn viên Đoàn Thanh niên cứu quốc thành Hoàng Diệu.
T
Có thông tin cho rằng một số người phụ nữ đã phát hiện ra sự thật về nhau và suýt xảy ra xô xát.