Nguyễn Du của Thế Kỷ 20

Hoàng Nguyên Nhuận

https://sachhiem.net/HOANGNN/Hoang12.php

22 tháng 3, 2008

LTS: Nguyên tựa bài viết là "Giã Từ Nguyễn Du Thế Kỷ 20" của tác giả HNN. Hôm nay đăng lại bài này sau 7 năm Trịnh Công Sơn mất, chữ "Giã Từ" không còn thích hợp nữa, nhưng còn lại ý nghĩa trường tồn hơn: Trịnh Công Sơn như một Nguyễn Du của thế kỷ 20 (SH).

---

 

Anh đã sống, đã ca hát với chúng ta một nửa thế kỷ X X

Và 90 ngày của thiên niên kỷ mới.

(Nguyễn Khoa Điềm)

 

Nghe Trịnh công Sơn chết, anh chị em chúng tôi âm thầm chia buồn với nhau, lẳng lặng vỗ về nhau bằng những lời điếu tụng qua điện thoại, điện thư. Chúng tôi nói với chúng tôi hơn là nói với Trịnh công Sơn, bởi kẻ mất mát và đáng được an ủi là chúng tôi chứ không phải Trịnh công Sơn. Một trong những điện thư đầu tiên chúng tôi chia nhau đọc là:

Yêu Bánh Nậm ơi,

Chắc YBN cũng đã nhận được cái @ của Nguyễn đắc Xuân về Trịnh công Sơn? @ nầy có một câu thật dễ thương. Nguyễn đắc Xuân bảo Trịnh công Sơn là 'niềm tự hào của thế hệ chúng ta'. Niềm tự hào đó đã ra đi thật rồi, phải không? Xin mượn lại mấy câu nó viết cho Lưu Kim Cương ngày xưa để điếu tụng nó:

Anh nằm xuống sau một lần đã viễn du

Đã vui chơi trong cuộc đời này.

Buồn cho nó hay vui cho nó đều vô ích, phải không? Nó đến, nó đi, tụi mình rồi cũng rứa. Nhưng có lẽ nó hơn mình ở chỗ là nó đã thật sự viễn du, thật sự rong chơi... Chơi đẹp, đẹp tận láng cho đến phút cuối cùng

Quán đời rũ mộng tà huy

Gửi buồn vui lại, ra về tay không.

Đừng hỏi tôi ai viết câu đó. Tôi thật vong ân bội nghĩa, chỉ nhớ câu thơ mà không nhớ người viết. Cầu mong năm, ba trăm năm nữa, người Việt sẽ không có thái độ vong ân đó mỗi lần rung động vì âm thanh của ngót năm trăm bản nhạc nó để lại cho đời, như cô rung động vì Nhìn Những Mùa Thu Đi dạo nào, hay vẫn còn nói được như tôi sáu năm trước đây...

Trong bài Xếp Bút Nghiên Xuống Đường Giải Nghiệp viết nhân ngày kỵ Thầy Thiện Minh tháng 10.1995, tôi viết: 'Hoàng tôi không khỏi ngậm ngùi nghĩ đến Trịnh công Sơn khi xem cuốn video Xin Trả Nợ Đời và đọc mấy quyển sách về Huế như Huế Giữa Chúng Ta của Lê văn Hảo, Ngàn Năm Xứ Huế của Nguyễn Châu và Đoàn văn Thông và Tuyển Tập Nhớ Huế ... Tất cả đều không có một lời về Trịnh công Sơn! Nếu Huế là thánh địa của Phật giáo và nếu bản nhạc Phật Giáo Việt Nam của Lê cao Phan là nhịp đạo hành của thanh niên Phật tử cho đến khi phong trào Phật giáo bùng nổ năm 1963 - và từ đó biến thành một phong trào rộng lớn nhân danh dân tộc mà đòi xét lại lịch sử, thì Trịnh công Sơn chính là nhịp đập con tim của phong trào thanh niên trên đường vận động hòa bình, độc lập và an lạc cho đồng bào đồng loại. Năm 1963 trong lúc anh chị em chúng tôi lận đận trong tù sau chiến dịch Nước Lũ thì Trịnh công Sơn vẫn còn mơ màng Nhìn Những Mùa Thu Đi. Đến năm 1964, sau khi 'nhập' Tuyệt Tình Cốc thì Trịnh công Sơn hầu như đã trở thành một người mới. Tài năng và tiếng tăm của Trịnh công Sơn từ lâu đã vượt khỏi những biên giới hạn hẹp của quốc gia và ý thức hệ. Thế nhưng chẳng có người Việt nào trong các phe đối kháng tả khuynh cũng như hữu khuynh muốn 'chính thức' biết Trịnh công Sơn là ai cả! Cho đến hôm nay Trịnh công Sơn vẫn còn là kẻ lưu đày trên quê nhà, một kẻ xa lạ giữa những đồng bào đã trầy da tróc vảy vì đánh đấm ý thức hệ nhưng vẫn chưa muốn chữa lành vết thương'.

Nhìn Những Mùa Thu Đi ... Mùa thu 1963 ... YBN còn nhớ không, tụi mình kẹt trong Nha Cảnh Sát Trung Nguyên Trung Phần, nhờ HPNT mà YBN có bản nhạc đó để ê a âm ư mơ màng. Sướng hí?

Trịnh công Sơn, Vĩnh Kha, Phan đình Bính, Trần triệu Luật, Trần quang Long, Ngô Kha ... Bây giờ thì tụi nó gặp nhau gặp lại nhau rồi đó phải không? Tha hồ mà hàn huyên, rong chơi. Khoái quá hí?

Chuyến nầy về nhà, YBN nhớ thay mặt anh chị em đến thăm mộ thắp cho Trịnh công Sơn nén hương và bảo nó rằng tụi mình cám ơn nó là cả đời nó, cả công trình âm nhạc của nó đã giúp cho anh em mình tin rằng có bầm dập te tua đến mấy thì dân tộc mình vẫn dư sức sản xuất những thiên tài. Xin YBN nói cho nó biết rằng Trịnh công Sơn không chỉ là nhịp đập con tim của phong trào thanh niên trên đường vận động hòa bình, độc lập và an lạc cho đồng bào đồng loại phát khởi từ những năm 1960 mà thôi. Trịnh công Sơn là Nguyễn Du của thế kỷ 20. Nhớ nói với Trịnh công Sơn vậy, nghe YBN.

Ê mình ê mẩy bữa ni đã bớt chưa? Thăm YBN thường an lạc.

Phong Trang 2.4.2001.

 

Nhiều @ thầm lặng trao qua gửi về giữa anh chị em chúng tôi. YBN hứa viết, Cao huy Thuần bảo đang viết, Nguyễn văn Hóa hứa viết. Nhưng Nguyễn xuân Thu là người viết đầu tiên, những lời chân chất quân tử Tàu ngất ngơ của người anh em thân thiết này:

@ Nguyễn Xuân Thu:

G. ơi,

Từ hôm qua nghe tin Trịnh công Sơn đã không còn nữa mình buồn rũ rượi. Bạn bè dần dần kẻ trước người sau rồi sẽ đi hết. Mình thường nghĩ, nếu trước lúc nằm xuống mà có vài giờ suy nghĩ, thì mình sẽ nghe nhạc Trịnh công Sơn và nghe một số bài kinh. Mình rất thích nghe giọng tụng kinh của Thầy Thích Đôn Hậu. Trịnh công Sơn là một thiên tài, một người vượt lên trên tất cả. Mình không bao giờ quên tâm sự của anh qua bài Viết Trên Dòng Sông Loire cách đây trên mười năm khi Trịnh công Sơn đi Pháp thăm lần đầu tiên sau năm 1975. Trái tim của Trịnh công Sơn lớn quá, vĩ đại quá. Anh nằm xuống là một mất mát lớn cho Việt Nam. Mình chưa bao giờ được may mắn là bạn của Trịnh công Sơn. Đêm nay mình sẽ nghe lại nhạc của anh.

Thăm Lệ Hằng. Mong gặp lại một ngày rất gần đây.

Thân

NXT.3.4.2001.

 

@ của NVH viết:

Anh G. ơi,

Tối nay Chủ Nhật, ngày mồng Một tháng Tư Tây lịch, cứ thao thức hoài không ngủ được. Tin Trịnh công Sơn vô nằm nhà thương trong cơn hấp hối trước đó hai hôm tôi đã đọc trên Internet, nên không thảng thốt lắm khi nghe tin anh ra đi. Nghe bệnh tình của anh thì cứ nhớ hoài lời của CHT trong cuốn băng chủ đề Trịnh Công Sơn do Thanh Hải hát ở Paris mấy năm trước cứ vang vọng trong người: 'Sơn ơi, mày uống rượu nhiều quá, mày quên tau mất rồi.' Và như thế, cái thân xác phù du của kiếp người đến lúc nào đó cũng sẽ tan loãng với đất trời.

Hơn hai mươi năm Trịnh công Sơn bầm dập, tơi tả với quê hương, hai mươi năm đưa hồn, đưa xác, đưa tâm ra mà chống đỡ những 'đòn thù' cho quê hương đã được đền bù trở lại bằng hơn hai mươi năm sau 'khi đất nước tôi không còn chiến tranh, mẹ già lên núi tìm xương con mình'. Mẹ già Việt Nam đã toại nguyện và mẹ đã ra đi trong nụ cười khô lệ để nhìn 'trẻ con đi hát đồng dao ngoài đường'. Các em cũng đã toại nguyện, bởi lần đầu trong một trăm năm các em đã được ngẩng cao với trời đất để ca vang bài ca thống nhất sơn hà. AnhTrịnh công Sơn đã ra đi và trở về như một Kinh Kha thời đại đã giữ được lời thề với non sông và với cái âm hùng tráng của mình. Cho nên: 'Bao nhiêu năm rồi còn mãi ra đi, đi đâu loanh quanh cho đời mỏi mệt, trên hai vai ta đôi vầng nhật nguyệt, rọi suốt trăm năm một cõi đi về.' Và thế là anh đã đi và về cùng một chỗ: chỗ quê hương! Tôi xin mượn lại lời của Tuệ Sĩ, và cùng với các anh chị thắp một nén hương cho anh Trịnh công Sơn, một người tôi chưa từng gặp mặt:

Không phiền trược cầu mong chi giải thoát

'Cứ vui chơi' nơi cõi Niết Bàn.

Anh G. anh đã làm tôi giật mình nhưng không ngạc nhiên khi thấy anh ví Trịnh công Sơn như một Nguyễn Du thời đại. Phải rồi, đấy là ý tưởng đầu tiên và có thể là duy nhất đã đặt cho đứa con Việt Nam tài hoa, yêu quê hương tha thiết này một vị trí minh bạch nhất của một lời ca tụng. Thân chúc an lạc. NVH.

Có những người không chịu trao đổi gì, và chỉ tự nguyện yên lặng mang hoa cho thiên hạ phúng viếng Trịnh công Sơn. Trần Tiễn Tiến là một. Trần Tiễn Tiến trở thành tạm truyền tin, cần cù chuyển cho anh chị em hàng chục hàng trăm tin tức nóng hổi từ khắp nơi trên thế giới. Những tin tức cho thấy cái chết của Trịnh công Sơn đã trở thành một biến cố, cũng lớn lao như chính cuộc đời và tác phẩm của Sơn. Một trong những @ phúc đáp và cám ơn Trần Tiễn Tiến có ghi:

T. ơi,

Đã nhận được các @ về Trịnh công Sơn T. ân cần gửi cho anh. Thế cũng đủ thấy T. thương tiếc Trịnh công Sơn như thế nào. Trong các @ đó, có bài đọc được, có bài không. Mấy bài của K. chẳng hạn. K chỉ mượn hoa cúng Phật, dùng Trịnh công Sơn như phấn son tô điểm cho mình mà thôi phải không T.? K. chỉ dám nhận Trịnh công Sơn như một người thân nhưng chưa bao giờ dám công khai nói đồng ý với những tư tưởng của Trịnh công Sơn về dân tộc, về chiến tranh, hoà bình phải không T.?

T. có thì giờ đọc nhiều, liên lạc nhiều, anh mong T. để ý xem những ý kiến hay bài viết nào về Trịnh công Sơn đặt những vấn đề như:

1. Vinh danh Trịnh công Sơn như một thiên tài yêu nước, vượt trên mọi xung khắc chính trị.

2. Lập đài kỷ niệm Trịnh công Sơn ở nơi nào đó trên quê hương.

3. Làm một công trình gì đó để tưởng nhớ Trịnh công Sơn.

4. Vận động đặt tên đường Trịnh công Sơn ở Huế và TP Hồ Chí Minh ...

5. Thực hiện một tuyển tập tưởng niệm Trịnh công Sơn của những người bạn, những người chấp nhận tư tưởng và lòng yêu nước, yêu hòa bình của Trịnh công Sơn.

Có những ý kiến như vậy thì ghi nhận, phổ biến, tham khảo, trao đổi... anh nghĩ là hay hơn nữa đó, phải không T.? Nếu được T. hỏi những người quen xem họ nghĩ sao về những điểm đó. Thăm T. thường an lạc, tinh tấn.

Anh. 5.4.2001.

Đó là những nén hương đầu tiên anh chị em chúng tôi âm nguyện cắm lên mộ Trịnh công Sơn.

Chúng tôi xin phép Thầy Thích Phước Ân Giám Viện chùa Phước Huệ tổ chức kỵ 49 ngày cho Trịnh công Sơn. Ông Thầy này nhìn xa thấy rộng mà cũng chịu chơi nữa mới cho chúng tôi phép đó. Bởi không ai cấm được những kẻ ở trong cũng như ngoài chùa chỉ nhìn thấy cái chót mũi của mình nên vẫn không ưa Trịnh công Sơn vì lý do này hay lý do khác. Cặp Vọng-Tuyền được giao cho công việc nặng nhọc này. Cái khó là tìm cho được những người tự nguyện hát cho Trịnh công Sơn chứ không phải cho chính mình hay cho khán giả. Vọng-Tuyền đã làm được chuyện khó khăn đó.

Buổi lễ đông đảo nhưng âm thầm lần đầu tiên một số ca nhạc sĩ Sydney đã thực sự cất tiếng hát với lời thì thầm từ đáy lòng: 'Anh Sơn ơi, tôi thương tiếc quý trọng anh vì lời ca tiếng nhạc này đây... ' Những tiếng hát chân thật, xuất thần dành cho Sơn nghe, như lời ru một người vừa nằm xuống vĩnh viễn, như lời an ủi vỗ về người sống đang xót xa vì mất Sơn.

Nói là khóc Sơn nhưng có lẽ là để khóc cho những người đang ở lại là chúng tôi nhiều hơn. Sơn nó đâu cần những giọt nước mắt này khi Sơn đã biết hai năm rõ mười sống chết chỉ là 'hạt bụi hóa kiếp thành ... cát bụi'.

Từ đó đến nay, một vài nguyện ước của chúng tôi đã được hình thành. Còn quá nhỏ nhoi so với tấc lòng tiếc thương của chúng tôi đối với Trịnh công Sơn, một hiện thân rất Việt Nam của ước vọng hòa bình cho Việt Nam.

Trong khi kẻ chiến bại loay hoay gậm nhấm tiếc hận, kẻ chiến thắng say sưa độc quyền vinh quang thì Trịnh công Sơn đã đi qua cầu tuyệt vọng để tìm lại chính mình, để tìm lại yêu thương bình thường. Tiếng súng im, máu xương thôi đổ rồi, Sơn mới tìm được từ tâm hỉ xả đó chứ khi đất nước đang còn chìm trong khói lửa thì hình như không. Từ tâm của Sơn dấy động, Sơn tìm được sức mạnh để tha thứ cho đời khi Sơn thực sự cheo leo bên bờ vực thẳm của tuyệt vọng. Đã hẳn là tuyệt vọng với đời. Thực ra thì những kẻ chiến đấu hăng say, kẻ chết ngoài mặt trận thực sự là kẻ yêu hòa bình và chia sẻ những tâm tư của Trịnh công Sơn, chia sẻ niềm tuyệt vọng đầy hi vọng của Trịnh công Sơn. Chiến tranh khủng khiếp, nhưng chưa phải là tuyệt vọng, bởi người ta vẫn còn hi vọng chiến tranh chấm dứt, vẫn còn mong hòa bình sẽ chấm dứt khổ đau. Nhưng hòa bình rồi mà còn những nỗi khổ đã gây ra chiến tranh thì đúng là hết thuốc chữa! Nỗi niềm tuyệt vọng của Sơn là tuyệt vọng hậu chiến, nỗi tuyệt vọng nẩy sinh từ chiến thắng như những chùm gai nhọn trái cựa. Nhưng đụng đáy rồi thì chỉ còn nước hoặc chìm lỉm hoặc trồi lên. Trịnh công Sơn đã trồi lên, với từ tâm bao la vô lượng: 'những ngày tuyệt vọng cùng cực, tôi và cuộc đời đã tha thứ cho nhau ... '

Trịnh công Sơn là hiện thân thơ ca của phong trào đấu tranh của thanh niên sinh viên học sinh Huế bùng nổ từ Mùa Hạ 1963. Phong trào đó đã đẻ ra Trịnh công Sơn và Trịnh công Sơn đã nuôi dưỡng phong trào đó cho đến ngày nằm xuống.

Năm 1964, chiến cuộc thực sự leo thang và phong trào phản chiến của thanh niên sinh viên học sinh thành thị cũng leo thang theo kể từ đó với biểu tình, bãi khóa, hội thảo, đêm không ngủ... Phong trào này đã sản xuất cả ngàn bài thơ, bài văn. Nhưng ca nhạc thì chỉ có một. Trịnh công Sơn!

Trịnh công Sơn đã lặp lại quyết tâm chân thật của Phùng Quán:

Yêu ai cứ bảo rằng yêu

Ghét ai cứ bảo rằng ghét

để trở thành người đầu tiên ghi lại mối hận chiến tranh và ước vọng hòa bình của người Việt qua bài Ca Dao Mẹ:

Một ngàn năm nô lệ giặc Tàu

Một trăm năm đô hộ giặc Tây

Hai mươi năm nội chiến từng ngày

Gia tài của mẹ để lại cho con

Gia tài của mẹ là nước Việt buồn

Một ngàn năm nô lệ giặc Tàu

Một trăm năm đô hộ giặc Tây

Hai mươi năm nội chiến từng ngày

Gia tài của mẹ một rừng xương khô

Gia tài của mẹ một núi đầy mồ

Dạy cho con tiếng nói thật thà

Mẹ mong con chớ quên màu da nước Việt xưa

Mẹ trông con mau bước về nhà

Mẹ trông con, lũ con đường xa

Ôi lũ con cùng cha quên hận thù

Một ngàn năm nô lệ giặc Tàu

Một trăm năm đô hộ giặc Tây

Hai mươi năm nội chiến từng ngày

Gia tài của mẹ ruộng đồng khô khan

Gia tài của mẹ nhà cháy từng hàng

Một ngàn năm nô lệ giặc Tàu

Một trăm năm đô hộ giặc Tây

Hai mươi năm nội chiến từng ngày

Gia tài của mẹ một bọn lai căng

Gia tài của mẹ một lũ bội tình

Dạy cho con tiếng nói thật thà

Mẹ mong con chớ quên màu da nước Việt xưa

Mẹ trông con mau bước về nhà

Mẹ trông con, lũ con đường xa

Ôi lũ con cùng cha quên hận thù

Mấy cụm từ 'gia tài của mẹ', 'một ngàn năm nô lệ', 'một trăm năm đô hộ' đã được lặp đi lặp lại như những tiếng búa oán than nện vào đầu những người lầm lạc. Ý thức phản chiến của Trịnh công Sơn thật đơn sơ, đó là người Việt không thể làm theo ngoại nhân để hận thù hành hạ chém giết người Việt. Hai bên đương chiến người Việt đều có phần lỗi trong khi dùng lý thuyết và súng đạn ngoại nhập để tìm hòa bình bằng chiến tranh, tìm chiến thắng bằng máu xương của đồng bào anh em. Sơn nặng lời gọi họ là 'lai căng', 'bội tình'. Đây là lần đầu tiên - và có lẽ là lần duy nhất, Sơn nổi tam bành lục tặc trên dòng thơ nhạc.

Trong mùa điếu tụng khi Trịnh công Sơn vừa nằm xuống, cả hai phe cựu thù đã nhắc đến gần hết 500 bản nhạc của Trịnh công Sơn để ca ngợi hay đàm tiếu Trịnh công Sơn. Trừ bài Ca Dao Mẹ là không phe nào nhắc đến. Phải chăng vì bản nhạc đã làm cho người ta cảm thấy thẹn thùng hối hận? Chắc Trịnh công Sơn cũng ước mong sự thống tâm đó là vật xúc tác cho một tiến trình anh em tìm lại nhau trong'vòng tay lớn' như Sơn hằng ước mơ.

Sơn lìa đời trong niềm ước mơ dang dở, trong ý thức rằng hòa hợp hòa giải dân tộc cho đến nay vẫn còn là con đường dài gập ghềnh như Sơn nói: 'chúng ta đã đấu tranh. Đang đấu tranh. Và có thể còn đấu tranh lâu dài... Chỉ còn lại niềm tin sau cùng! Niềm tin vào tuyệt vọng, vào chính mình và tình người. Một tình người đã được giải hoặc, được gạn lọc đi những trang triết lý, những luận điệu phỉnh phờ chỉ biết rao bán đủ loại đói kém, chết chóc, thù hận nô lệ, vong thân...' Đó là những lời Sơn viết tháng 11.1992, mười bảy năm sau ngày Sơn lên đài phát thanh Sài Gòn hát bài Nối Vòng Tay Lớn.

Niềm tin sau cùng?! Tuyệt vọng, tự thân và tình người, phải chăng đó là ba vế niềm tin của Trịnh công Sơn? Như Khổ đế, Giác ngộ và Từ bi của người Phật tử?

Đứa trẻ trong nôi nhớ tiếng hát của mẹ hơn lời nói của cha bởi vì con người nguyên sơ thoát đi từ kiếp cầm thú đã hát trước khi nói. Trịnh công Sơn đã xóa được lằn ranh giữa nói và hét, hét và hò, hò và ngâm, ngâm và hát... Cất tiếng lên chỉ còn là lời ca. Tâm thức uyên nguyên của nhân loại là nhạc. Trịnh công Sơn đã đem cái tâm thức uyên nguyên đó để thở than và vỗ về nỗi đau của đồng bào, và khổ đế của phận người chao đảo theo những nghiệt ngã của lịch sử. Nhạc và lời của Trịnh công Sơn rất thật, thật đến độ siêu thực. Đó là thiên tài của Trịnh công Sơn. Trịnh công Sơn là của tất cả và chẳng là của ai cả.

Khối tác phẩm đồ sộ của Trịnh công Sơn, tình yêu thương mà Việt Nam và thế giới dành cho Trịnh công Sơn, cái đám tang lớn nhất Miền Nam, - không hơn thì cũng bằng đám táng Phan bội Châu, Trần văn Ơn, Quảng Đức, Nhất Linh... Cái mức độ nhớ, thuộc và thích của quần chúng dành cho nhạc Trịnh công Sơn... Một trăm năm chưa dễ có một thiên tài nghệ thuật. Trịnh công Sơn là một. Trịnh công Sơn là thiên tài ca nhạc của Việt Nam thế kỷ 20. Nguyễn trọng Tạo - người đồng bào bên kia vỹ tuyến đã biết đến Trịnh công Sơn từ những ngày đất nước còn chia đôi trong máu lửa và nước mắt, gọi Trịnh công Sơn là 'tài danh Việt Nam thế kỷ 20'. Bởi vì theo Nguyễn trọng Tạo...

Về lượng, Trịnh công Sơn là người được hát nhiều nhất, có kỷ lục dĩa, băng trong ngoài nước, suốt hơn 40 năm qua. Và 'tên những bài hát của anh biến thành những tên quán của yêu thương và hâm mộ: Biển Nhớ, Hạ Trắng, Diễm Xưa, Mưa Hồng, Nguyệt Ca, Ru Tình, Ướt Mi, Tình Nhớ, Quỳnh Hương, Nối Vòng Tay Lớn, v.v... Còn tên anh thì được ghi trong bộ từ điển Bách Khoa Pháp: Encyclopédie de Tous les Pays du Monde. Tên tuổi Trịnh công Sơn luôn hiện diện trên những trang báo hút hồn bạn đọc. Âm nhạc của anh vang lên từ các tụ điểm ca nhạc, trên sân khấu lớn, trong quán hàng, trên xe ôtô, len lỏi vào tận giường ngủ của mỗi nhà, dầm dề như mưa Huế quê anh, bất tận như điệu thơ lục bát không bao giờ chấm dứt.

Về phẩm, Trịnh công Sơn là một cuộc đời hóa thân vào nghệ thuật xưng tụng thân phận và tình yêu của mọi kiếp người... len lỏi vào tận tâm hồn sâu thẳm của người Việt, đánh thức tình yêu quê hương xứ sở. Và Nguyễn trọng Tạo đã nói tiếp tại sao Sơn là tài danh Việt Nam thế kỷ 20: Nếu đem in 500 bài hát của anh, ta sẽ có một tập Thơ Trịnh công Sơn dày ngót nghìn trang.Và ta không ngạc nhiên rằng khi được nhờ chọn một số bài thơ tình hay nhất thế kỷ, nhà nghiên cứu văn học Hoàng Ngọc Hiến đã tâm đắc tiến cử lời ca Đêm Thấy Ta là Thác Đổ của Trịnh công Sơn. (Nguyễn trọng Tạo - Trịnh công Sơn người tình vĩnh cửu - Trịnh công Sơn Một Người Thơ Ca Một Cõi Đi Về, nxb Âm Nhạc, TTVH Ngôn Ngữ Đông Tây, Hà Nội 2001).

Trịnh công Sơn là Nguyễn Du thế kỷ 20. Nhưng khác với Nguyễn Du là Sơn đã không hề băn khoăn chuyện 300 năm sau còn ai nhớ để nhỏ cho mình giọt lệ? Sơn không băn khoăn mà cũng không sợ phải chăng vì còn ca nhạc Việt Nam là còn Trịnh công Sơn, cũng như còn thi văn Việt Nam, còn ngôn ngữ Việt Nam, là còn Nguyễn Du?

Cũng có thể Trịnh công Sơn không màng đến giọt lệ của người đời sau bởi vì nhạc của Trịnh công Sơn chỉ toàn là nước mắt. Mấy trăm bản nhạc của Trịnh công Sơn có bản nào vui đây? Hình như là không. Những bản tưởng như vui nhất cũng thoáng những nét sầu. Như trong cõi đời này, không một loài hoa màu xanh nào mà không phả chút tím buồn man mác!

Có người trách Trịnh công Sơn là 'không có chính trị, là lẩn thẩn vẩn vơ thế nào ấy'. Thực sự, chính trị của Sơn là đứng trên cả hai phe đối chiến. Sơn khổ đau đòi đoạn khi nhìn vào trong và thẹn thùng xấu hổ khi nhìn ra ngoài. Nhưng Trịnh công Sơn chỉ hổ thẹn mà không cuồng nộ, không lồng lộn giận dữ. Hay nói như Hồ thị Hải Âu 'Âm nhạc của Trịnh công Sơn là kết hợp của những âm thanh đã siêu thoát, làm lay động nơi sáng láng nhất của sự giác ngộ con người như tiếng kinh cầu'.

Nghĩ lại lời mắng mỏ của Trịnh công Sơn:

Gia tài của mẹ một bọn lai căng

Gia tài của mẹ một lũ bội tình

rồi đọc mấy lời phúng điếu của những nhân viên Bộ Chính Trị như Nguyễn Minh Triết, Mai Chí Thọ, Hữu Thọ, Nguyễn Khoa Điềm xưng tụng Trịnh công Sơn là ... 'một nhạc sĩ, một nghệ sĩ lớn tài ba, độc đáo... nhà sư phạm về tình yêu bao la, rộng lớn đối với đất nước, đối với nhân loại, đối với vạn vật... để lại mãi mãi cho đời những cống hiến cho đất nước, cho đồng bào và bè bạn... Anh đã bỏ rơi chúng ta trước ngưỡng cửa thế kỷ XXI ... ' và so sánh những lời ca ngợi đó với những băn hăn cay đắng lầm bầm bùa chú của những người tự nhận là quốc gia chiến bại rằng Trịnh công Sơn phản chiến thiên cộng, là đâm sau lưng chiến sĩ, là cộng sản, là việt cộng, là cách mạng 30... Hoàng tôi không khỏi than thầm rằng: Tội nghiệp những người anh em này thua những người anh em kia là phải!

Đối diện với những khổ đau mất mát phung phí của chiến tranh, có những người quá giận hờn mà quên hổ thẹn. Hoàng tôi là một. Trịnh công Sơn giận ít hơn thẹn, buồn nhiều hơn bực. Do đó mà Trịnh công Sơn khoan dung hơn Hoàng tôi mỗi khi nghĩ về cuộc chiến, hát về chuyện nhân gian chưa từng độ lượng. Sơn phải cao cả lắm mới nghĩ được rằng 'Trên những trang giấy tinh khôi chúng tôi không bao giờ còn thấy bóng dáng của những đường kiếm mưu đồ, những vết dao khắc nghiệt... Sông vẫn chảy đời sông. Suối vẫn trôi đời suối. Đời người cũng để sống và hãy thả trôi đi những tị hiềm'.

Đất nước cần những người biết khoan dung và hổ thẹn như Trịnh công Sơn. Hoà bình dân tộc và nhân loại cần những người biết khoan dung và hổ thẹn như Trịnh công Sơn. Đó là bài học Trịnh công Sơn đã dạy cho Hoàng tôi.

 

Phong Trang tháng 8.2001.

[Phồn Hoa Kinh, tr.515-527, Văn Mới, Ca, 2003]

PS: Hoàng tôi biết dùng cụm từ ‘Nguyễn Du thế kỷ 20’ làm anh Duy buồn vì anh nghĩ cụm từ ấy phải dành cho anh mới phải. Nhưng anh Duy đâu biết rằng ý nghĩ của tôi đã lợn cợn vì bài Bến Xuân- Đàn Chim Việt cũng như thế đứng chính trị của anh trong suốt bao niêu năm qua mà tôi đã nhẹ nhàng trách anh bằng những bài viết sau đây

 

Trang Thời Sự