Đặng Văn Hoà Một Vị Đại Thần Có Công Tâm Với Đạo Phật

Hưng Thước

https://sachhiem.net/VANHOC/Hungthuoc.php

20-Feb-2014

Suốt quá trình mở rộng bờ cõi vào phương Nam, để chống đỡ với các chúa Trịnh ở phương Bắc đang dựa hẳn vào tư tưởng Khổng Mạnh trong việc xây dựng xã hội, các chúa Nguyễn đã vạch ra cho vùng đất mới của mình một nền tảng tư tưởng đạo đức khác bằng cách đẩy mạnh việc truyền bá Phật pháp. Lịch sử đã ghi nhận Minh Vương Nguyễn Phúc Chu (1675-1725) có đạo hiệu Thiên Túng đạo nhân như một vị hộ pháp có công phát triển đạo Phật ở miền Nam.

Khi đất nước được thống nhất dưới thời vua Gia Long vào năm 1802, tuy cần đến tư tưởng Nho giáo để củng cố vương triều, nhà Nguyễn tiếp tục ủng hộ Phật giáo, dẫn đến quan niệm cư Nho mộ Thích ở hầu hết các vị đại quan triều Nguyễn. Một trong những vị đó là Đặng Văn Hòa (1791-1856).

Đặng Văn Hòa  hiệu Lễ Trai, người làng Thanh Lương, xã Hương Xuân, (nay thuộc thị xã Hương Trà, tỉnh Thừa Thiên- Huế) là trưởng nam của một vị túc nho từng là thầy dạy cho con trai thái úy Tây Sơn là Phan Văn Trị nhưng không ra làm quan.

Năm Quý Dậu 1813, niên hiệu Gia Long thứ 12, nhà Nguyễn mở khoa thi hương đầu tiên, Đặng Văn Hòa dự thi và đỗ Hương cống (cử nhân); lúc ấy ông mới 22 tuổi. Hai năm sau, ông được tuyển vào học ở Cống sĩ Viện (tức là Quốc tử giám) để chuẩn bị thi tiến sĩ, rồi đến năm 1819 lúc vừa 29 tuổi, đã được bổ nhiệm làm Tri huyện một huyện ở tỉnh Quảng Nam. Từ đó, ông bắt đầu cuộc đời làm quan qua hơn 40 năm, trải bốn đời vua, Gia Long, Minh Mạng, Thiệu Trị, và Tự Đức; đã từng kinh qua các chức thượng thư trong triều và là đại thần Cơ mật viện. Ông cùng nhiều lần được bổ ra ngoài trị nhậm những tỉnh thành quan trọng với vai trò Tổng trấn, Tuần phủ, Tổng đốc .

Năm 1831, ông làm quyền Tổng trấn Bắc thành (thành Hà Nội); khi vua Minh Mạng bãi bỏ chức Tổng trấn và đổi tên Thăng Long thành Hà Nội cũng trong năm đó, thì ông được cử làm Tuần phủ Hà Nội một thời gian ngắn. Ông thực sự là Tổng đốc Hà Nội-Ninh Bình trong thời gian từ 1835 đến 1839 và từ 1846 đến 1848. Ngoài ra, ông cũng là Tổng đốc các tỉnh Nam Định-Hưng Yên trong các giai đoạn 1832-1833, 1843, và 1848; không kể những lần ông được điều gấp vào phụ trách công việc cai trị ở các tỉnh Bình Định-Phú Yên và Gia Định-Biên Hòa. Thời gian là Tổng đốc các tỉnh Hà Nội- Ninh Bình và Nam Định- Hưng Yên, ông đã để lại trong lòng người Bắc Hà nhiều tình cảm nồng hậu. Ở đây ông đã được kẻ sĩ, dân chúng kính yêu. Họ đã soạn khúc ca ngợi ông truyền bá khắp nội, ngoại thành, hát trong các yến hội, khánh tiết:

«So công đức ai bằng quan họ Đặng
Nhà nam bắc gặp hội thanh bình
Vâng ơn trên ra tỉnh Hà Thành
Ngôi đại hiến mọi bề then khóa
Từng năm thứ thanh cần tấc dạ
Mười hai năm lịch duyệt đã nhiều lần
Kẻ lại dân bia miệng khắp xa gần
Buổi chiêm cận đoái ngâm câu biệt khúc... »

Danh sĩ Cao Bá Quát từng là môn khách của ông và có lần được ông xin tha tội chết khi họ Cao vì thương tài mà chữa lỗi phạm húy trong bài thi của thí sinh.

Vào năm 1853, con trai ông là Đặng Huy Cát được kén làm Phò Mã, lấy Thái Trưởng công chúa Tĩnh Hòa, con thứ 34 của vua Minh Mạng, nên ông làm sớ xin đổi tên là Đặng Văn Thiêm; chính vì thế, sử sách nhà Nguyễn nói về ông với tên Đặng Văn Thiêm. Cũng trong năm ấy, ông được sung vào làm Tổng tài Quốc sử quán và phụ trách công việc này cho đến lúc mất ngay tại công đường bộ Hộ vào năm 1856, hưởng thọ 66 tuổi.

Căn cứ vào hành trạng của ông, Đặng công đã có tới gần 17 năm gắn bó với đất Bắc. Ngay từ năm 1831, ông đã là người có thẩm quyền ở Hà Nội, nhưng phải đợi đến năm 1839, gần cuối giai đoạn thực sự làm Tổng đốc Hà thành lần đầu, ông mới có cơ hội trùng tu chùa Một Cột. Tuy nhiên, ngay trong năm đó, ông phải rời Hà Nội; vì thế, phải đến lần thứ hai ông trở lại Hà Nội vào năm 1846, công việc trùng tu mới được tiếp tục và tấm bia ghi lại sự việc này được dựng vào năm 1847; trong văn bia nêu rõ tâm trạng của ông khi nhìn thấy cảnh tiêu điều của ngôi chùa một thời là biểu tượng của thành Thăng Long.

Theo một số nhà nghiên cứu, chính nhờ đợt trùng tu này mà chùa Một Cột đã duy trì được sự phong quang của một thắng tích; theo lời văn bia ghi lại: “… đã khiến cửa Thiền lộng lẫy, tượng Phật huy hoàng, sánh với hoàng đồ (bản đồ, đất đai của nhà vua), muôn đời bất diệt..”, nếu không, chùa này cũng chẳng thể tránh được số phận như chùa Báo Thiên hay chùa Báo Ân là bị triệt hạ dưới thời thuộc Pháp với lý do bị hoang tàn. Cùng với việc trùng tu chùa Một Cột, ông cũng đã tâu với triều đình xin cấp cho chùa 5 mẫu ta đất công bỏ hoang ven ngoại thành làm tự điền, để chư Tăng ở chùa có phương tiện chi dụng về mặt hương hỏa.

Văn bia chùa Một Cột (Nhất Trụ tự bi) dựng năm Đinh mùi -1847 (Thiệu Trị) còn được lưu giữ cho đến ngày hôm nay đã ghi lại việc trùng tu này:

Bản dịch:

VĂN BIA CHÙA MỘT CỘT

Mảng nghe:

Dựng bia để làm gì ? Là để ghi lại sự việc, truyền lại dài lâu.

Xét:

Phật vốn từ bi, thả bè báu (1) tế độ chúng sinh. Người biết tôn sùng đạo cần mở rộng phúc điền tam bảo.

Chùa này, khí thiêng nước Nam hun đúc, cảnh đẹp nổi tiếng phía tây thành. Phật Bà được tô tượng vàng, dưới mở rộng giếng vuông, bốn mùa chứa đầy xuân sắc, trên xây cửa đỏ, muôn thuở cảm ứng linh thiêng.

Tháng 2 năm Mậu tuất (1838) quan Đốc bộ đường (Tổng đốc) bản tỉnh là Đặng Văn Hoà nhân lúc việc quan rảnh, cưỡi xe qua chơi, thấy tự viện tiêu điều, lòng từ trổi dậy, tự xuất của nhà, lại được thập phương giúp thêm, thuê thợ tu sửa, làm cho tượng Phật huy hoàng, điện thờ sáng lạn, tả hữu hành lang, tam quan, gác chuông, trong ngoài bốn phía, tất cả đều trang nghiêm.

Trộm nghĩ :

Có thịnh thì có suy, có thành  thì có hoại, vận số trên đời thường như vậy.

Khu chùa này thuộc đất công bản tỉnh, không có người trông giữ, lâu ngày vật đổi sao dời, khiến nổi hoàng kim biến sắc. May nhờ quan Đốc bộ đường và các viên văn vũ bản tỉnh, xúc cảm trước cảnh chùa, phát tâm Bồ đề, gia công tu bổ, khiến cửa Thiền lộng lẫy, tượng Phật huy hoàng, sánh với hoàng đồ, muôn đời bất diệt, so cùng cột đá, lâu mãi vững bền.

Công này, đức này, tiếng để ngàn năm.

Lại đo các xứ đất công bỏ hoang ven ngoài thành hào, ruộng và ao, ước trên 5 mẫu, giao cho sư sãi trụ trì cày cấy để chi dụng vào những ngày lễ quanh năm và hương đèn vào những ngày rằm, mùng một, sớm tối tụng kinh niệm Phật.

Vì vậy dựng bia khắc lời văn để ghi sự việc.

Người sinh trên đời,
Phúc là trên hết.
Lòng ta là Phật
Tâm trời sinh ra
Sẵn của, sẵn lòng (2)
Nhân duyên muôn kiếp
Phúc tựa hà sa
Bền như bia đá”.

Dựng ngày rằm tháng 2, năm Đinh mùi, niên hiệu Thiệu Trị thứ 7 (1847).

Người hưng công :

Vinh lộc đại phu, Hiệp biện đại học sĩ, lĩnh Binh bộ thượng thư, kiêm Đô sát viện Hữu Đô ngự sử. Tổng đốc Hà nội – Ninh Bình, Đề đốc quân vụ, kiêm lý lương hướng Đặng Văn Hoà.

Kính cẩn ghi

Người giúp công đức :

.................................

.................................

Ông đã cung tiến vào chùa hai đôi câu đối:

I. « Nhất trụ danh lam sáng kiến do lưu cựu tích
Thập phương thiện niệm trùng tu tăng xướng tân quy »

Dịch nghĩa:

(Danh lam chùa Một Cột dựng xây lưu lại dấu cũ,
Thiện tâm của thập phương tăng thêm lòng mến mộ đạo Phật)

II. «Thạch trụ hồ trung trừ pháp vũ
Kim liên toà thượng toả từ vân» (3)

Dịch nghĩa:

(Trụ đá trong hồ ban mưa pháp
Sen vàng trên bệ toả mây hiền).

Một công trình thể hiện đạo tâm quảng đại của ông là việc lập Nghĩa trủng lệ đàn (Đàn cúng cô hồn) trên khu đất rộng 15 mẫu ta ở vùng trại Nam Đồng và Thịnh Quang thuộc huyện Vĩnh Thuận ngoại thành Hà Nội (nay thuộc phường quang Trung –Hà Nội -gần gò Đống Đa). Nguyên nơi đây là mồ hoang quân nhà Thanh bị chết khi giao chiến với binh lính của vua Quang Trung tiến ra Bắc hồi năm 1789. Nhân một dịp cho khơi sâu lòng hồ bao bọc quanh thành năm 1847, thấy trong ngòi lạch có lắm xương cốt, Tổng đốc Đặng Văn Hòa thấy động lòng, đã đích thân chỉ huy quân lính thu nhặt hài cốt rải rác trong bùn đất bên đường đem chôn cất tử tế thành 12 gò; sau đó, xin trích ra 15 mẫu đất miễn thuế để nhân dân quanh vùng làm nơi chôn cất và cày cấy để lấy hoa lợi chi dùng vào ngày rằm thàng Giêng, tháng 7 và tháng mười hàng năm. Về sau, những vị quan tiếp nhận trọng trách của Đặng công đã nối tiếp công việc của ông, xây tiếp trên đó một ngôi chùa gọi là chùa Đồng Quang. Việc này đã được ghi trong bài ký bia chùa Đồng Quang do tiến sĩ Lê Duy Trung, đốc học Thanh Hóa soạn, dựng năm Bính thìn (1856) Tự Đức thứ 9.

Bản dịch:

Văn bia Chùa Đồng Quang (4)

“Ơn của bậc Thiên tử thấm nhuần tới nấm xương khô, dưới trướng bậc tướng có lòng nhân thì kẻ dưới nhiều người thích làm điều thiện.

........................

Đất chùa là nơi quân Tây Sơn giao chiến với quân của thái thú Điền Châu là Sầm Nghi Đống. Quân Thanh bị chết hàng vạn, mồ mả chồng chất, người qua lại động lòng thương xót.

Tháng chạp năm ngoái, nhân đi qua trại Nam Đồng -Thịnh Quan thấy mộ địa cũ hoang vắng thê lương, còn 13 chỗ là di chỉ của khu mả cũ, hiện dồn thành đống, hỏi các vị bô lão cho biết: đây là mồ hoang của quân nhà Thanh mà dưới thời Thiệu Trị năm Đinh Mùi -1847- quan tổng đốc Hà Nội là Đặng Văn Hoà cho thu nhặt các hài cốt nằm rải rác trong bùn đất bên đường, trong ngòi lạch đem chôn đắp thành 12 gò đống. Ngài còn làm sớ xin trích 15 mẫu công điền của hai trại trên xin được miễn thuế để làm mộ địa và cho dân hai trại cày cấy, thu nửa hoa lợi cúng lễ vào ba ngày rằm tháng giêng, tháng 7 và tháng 10 hàng năm.

………………….

Năm Tự Đức thứ 4 vị Kinh lượt sứ lĩnh chức Tổng đốc Hà Nội ngài họ Nguyễn Đăng Giai cho mở chợ mới. Khi chia vạch đường sá, đào thấy những khô cốt cho hợp táng thành đống mả thứ 13. Mắt trông thấy mà lòng trắc ẩn, người bèn khuyến giáo những người có lòng từ thiện rồi trên nền cũ dựng ngôi chùa bốn gian, đặt tên là chùa Đồng Quan (5) ...

Ôi như lời truyền lại thì lúc đầu chỉ dựng đàn để cúng cô hồn vào dịp ba ngày rằm, sau lại dựng chùa thành nơi thờ Phật ngẫm lại hoá ra chẳng lạ lắm sao?...........

Đức của Thiên tử lớn lao, sông núi quỉ thần không đâu mà không yên, việc tế giải trừ lệ khí đã ghi trong điển lệ, lại có ruộng làm nơi chôn cất để thể phách được yên nghỉ.

Người trông coi đất này hãy thường thường noi theo: đem cái đức lớn của ngài họ Đặng mà truyền dạy xuống dưới, noi theo hai ngài họ Phan đem cái đức lớn mà tích âm đức. Ngoài đồng không còn bộc cốt xương giãi ắt không còn quỉ đói, ma quỉ biết được thì không bao giờ làm hại dân nữa. Như thế không chỉ là cái phúc cho người chết mà cũng là cái phúc lớn cho người sống vậy. Như thế khí dương hoà sẽ truyền lan, khí âm uất sẽ tiêu tan mà cũng tới cõi an lạc.

Ai đến thăm cảnh chùa, tiếp thu được tấm lòng Di Đà, sẽ biết lý do xây dựng và danh nghĩa của chùa, không phải đợi giảng giải nữa”.

Nghĩa trủng lệ đàn (đàn cúng cô hồn)
Hồi đầu thị ngạn (Quay về bến giác)

4 chữ “Nghĩa trủng lệ đàn” vẫn còn cho đến hôm nay, dưới mái chùa Đồng Quan. Nơi đây Đặng Văn Hòa đã cho lập đàn cúng cô hồn, sau xây chùa.

Theo sách “Nhĩ Hoàng Di Ái” của Đặng Huy Trứ, trong thời gian Đặng công làm Tổng đốc Định-An, ông cũng cho lập ở ngoại thành Nam Định một ngôi nghĩa trủng trong khoảng các năm 1833-1835, bên cạnh nghĩa trủng có xây chùa Hàn Lâm.

Là một vị đại thần khi qua đời được nhà vua ban tên thụy và tước công, khi mất được nhà vua ra lệnh cho các quan làm lễ tế, Đặng công là một người trung thành với nhà vua, biết tuân giữ mọi mệnh lệnh của triều đình, nhưng ông luôn luôn quan tâm đến việc dân việc nước, sẵn sàng vì quyền lợi của dân mà đưa những đề nghị khác ý triều đình. Dưới triều Minh Mạng, nhiều lần ông dâng sớ đề nghị thay đổi hoặc giữ nguyên những biện pháp của triều đình, chỉ dựa trên cơ sở an dân; cũng may, hầu hết những đề nghị của ông, nhờ có sự biện chính khéo léo, thường được chấp nhận. Khi làm quyền tổng trấn Bắc thành năm 1831, ông đã cho người vẽ bản đồ Hà Nội; các nhà nghiên cứu cho đó là bản đồ đầu tiên của Hà Nội. Trong cuộc đời làm quan, có lẽ Đặng công cũng ngao ngán trước sự ganh tị của đồng liêu và thái độ đôi khi gần như mục hạ vô nhân của triều đình nên ông đã có những bài thơ tỏ ý muốn về hưu, chỉ vì thương dân mà tiếp tục cuộc đời của kẻ thần tử tận trung với nước.

Cháu ruột của ông, Bố chánh Đặng Huy Trứ, làm quan dưới triều Tự Đức, nổi tiếng là người thanh liêm, được các học giả thời nay tôn vinh là danh nhân văn hóa, cũng là người quyết liệt chống tham nhũng, khẳng định rằng chính thành tích thân dân của bác ruột mình – là Đặng Văn Hòa – đã nung đúc ông có chí hướng giữ tròn danh tiết của người làm chính sự; điều này được Đặng Huy Trứ ghi lại trong sách “Nhĩ Hoàng (6) di ái” (Yêu thương để lại Nhị Hoàng), nói về hành trạng của Đặng công, soạn bằng Hán văn năm 1869, được nhóm Trà Lĩnh dịch ra quốc văn, nhà xuất bản Văn Hóa Thông Tin Hà Nội ấn hành năm 1996.

Riêng tại Thừa Thiên - Huế, là nơi chôn nhau cắt rốn của ông, từ năm 1830 đến 1853, ông đã cung tiến 6 quả chuông vào các chùa làng Thanh Lương, Bác Vọng đông, Bác Vọng tây, hai quả chuông vào chùa làng Hiền Sĩ, chùa Hoà Viện. Hai bia đá tại chùa Thanh Lương và Bác Vọng tây vẫn còn được lưu giữ cho đến hôm nay là do ông cung tiến vào chùa. Văn bia do chính ông soạn, cùng với nhiều câu đối, hoành phi, tượng Phật…

Chuông chùa Thanh Lương, một trong 6 quả chuông do cụ Hoà cung tiến vào các chùa trong tỉnh Thưa Thiên- Huế.

Chuông chùa làng Bác Vọng đông do Đặng Văn Hòa cung tiến năm 1846 khi làm tổng đốc Hà Nội-Ninh Bình.

Ông mất năm Bính thìn (1856) tại công đường bộ Hộ và được nhà vua ban tước Văn minh điện đại học sĩ. Bài vị của ông được thờ tại đền Hiền Lương trong đại nội, Huế là nơi thờ các công thần của nhà Nguyễn.

Sách Đại Nam thực lục ghi: “Ông Thiêm (Đặng Văn Hoà) là người thành thục, luyện đạc, làm việc khoan hoà, công bằng, khi mất ai cũng tiếc”.

Đặng Văn Hoà còn là một nhà thơ. Ông đã để lại tác phẩm “Lễ Trai thi” trong đó có mười bài thơ mà ông đã từng xướng hoạ với vua Thiệu Trị tại vườn Cơ Hạ, một số bài thơ miêu tả cảnh vật một số địa phương những nơi ông đã từng trấn nhậm hay đã đi qua. Ngoài ra còn một số bài thơ nói lên tâm trạng của mình khi ra làm quan, nói lên khí phách của người quân tử không ham danh hám lợi; mặc dù làm quan lớn, sống trong cảnh phồn hoa nhưng không để thân danh lụy vì vật chất tầm thường.

Sau đây xin trích hai bài thơ trong tập thơ này do nhà thơ Khương Hữu Dụng dịch.

QUÁ THẬP THÁP TỰ

Danh lam thắng địa cánh nan nhân,
Thập Tháp y nhiên Phạn vũ tân (7) .
Môn tế tinh lam nghinh tuệ nhật,
Linh chiêu duệ tảo chiếu kim thân (8) .
Xà lê (9) nguyên bất quan hưng phế,
Bảo sái duy tri chứng thiện nhân.
Ngạch biển thiên thu lưu thịnh sự,
Mê tân độ đắc kỷ đa nhân ? (1843)

Dịch thơ:

QUA CHÙA THẬP THÁP

Danh lam thắng cảnh dễ đâu tàn,
Thập Tháp đền xưa vẹn vẻ xuân.
Mây tạnh cửa quan chào đuốc tuệ,
Vòm thiêng tua rạng chiếu kim thân.
Tu hành chẳng để tâm hưng phế,
Cửa Phật còn đây chứng thiện nhân.
Biển ngạch ngàn năm lưu sự việc,
Mấy người vượt được khỏi mê tân ?

HỮU NHÂN HIẾN BẠCH CÚC NHẤT BỒN
TRÍ Ư TỌA TIỀN KIẾN NHI THÀNH VỊNH

Ly đông vạn đoá ngọc vô hà,
Hồng tử thâu tha tạc nhất hoa.
Hạo khiết tố xưng sương hạ kiệt,
Tiên nghiên bất biện nguyệt trung hoa.
Tài bồi xuất tự hàn vi địa,
Thưởng thắng hoàn qui phú quí gia.
Chỉ hữu cố viên qui vị đắc,
Hoang lương tâm kính tự ca tà.

CÓ NGƯỜI BIẾU MỘT CHẬU CÚC TRẮNG

ĐẶT TRƯỚC CHỖ NGỒI NGẮM NHÌN LÀM THÀNH THƠ

Dịch thơ:

 Vạn đoá tường đông nở tối qua,
Tía hồng thua sắc ngọc không nhoà.
Dưới sương thanh khiết nhường anh kiệt,
Trong nguyệt xinh tươi ví bóng nga.
Gốc rễ vốn sinh nơi đất mọn,
Sắc hương riêng hưởng chốn danh gia.
Tiếc chưa về được nơi vườn cũ,
Dạo lối mòn xưa cất tiếng ca.

GIẢ SƠN

Hoạn để thiên nghi kỷ nhật nhàn,
Đông hiên tịch địa tố thành san (sơn).
Thạch bài phong động phân cao hạ,
Chuyên thế nguyên khê hữu khúc loan.
Nhược vị cao thâm hoàn khả nhượng,
Chỉ nghi thanh tú hảo tương ban.
Trí nhân tận thị đình tiền thú (10) ,
Phong nguyệt khâm hoài sái lạc gian.

NON BỘ

Dịch thơ:

Mấy ngày nhàn nhã ở dinh quan,
Chọn đất hiên đông dựng giả san.
Đá xếp động non cao thấp khác,
Gạch xây khe suối vựng chen ngang.
Cao thấp có chỗ còn chê được,
Thanh khí chung đôi khỏi phải bàn.
Nhân trí trước sân vui tận thú,
Lòng riêng thanh thản gió trăng ngàn.

---

Ghi chú:

Văn, thơ trong bài này trích từ sách “Nhĩ Hoàng di ái” (Yêu thương để lại Nhị Hoàng) của Đặng Huy Trứ, nhà xuất bản Văn Hóa Thông Tin Hà Nội ấn hành năm 1996, và Lễ Trai thi của Đặng Văn Hòa.

(1) nguyên văn là « Bảo phiệt »

(2) Chữ trong sách Mạnh Tử: "Hữu hằng sản hữu hằng tâm" nghĩa là sẵn có của lại có lòng tốt.

(3) Từ vân, Pháp vũ : chữ nhà Phật ví phật pháp như mây trời, bao trùm khắp nơi, như làn mưa mát thấm nhuần muôn vật.

(4) Địa chỉ chùa hiện nay: 119 Tây Sơn, Phường Quang Trung, Quận Đống Đa, Hà Nội.

(5) Do chùa nằm trên khu vực 2 trại Nam Đồng và Thịnh Quang xưa kia nên đặt tên chùa là Đồng Quang –theo lời chú giải trong văn bia.

(6) Nhĩ hà, sông Hồng chảy đến Hà Nội có hình như vành tai nên gọi là Nhĩ hà, sau gọi trệch đi là Nhị Hà. Hoàng, sông Vị Hoàng ở Nam Định. Lấy tên 2 con sông để chỉ Hà Nội và Nam Định, nơi Đặng Văn Hòa 2 lần làm Tổng đốc.

(7) Phạn vũ: cảnh chùa

(8) Kim thân: tượng Phật

(9) Xà lê; người tu hành.

 Luận ngữ có câu:

Trí giả lạc thủy, Nhân giả lạc sơn
(Bậc trí giả vui cảnh nước,
Bậc nhân giả vui cảnh núi).
Nước tiêu biểu cho trí tuệ linh hoạt, không trì trệ
Núi tiêu biểu cho cốt cách bền vững không đổi dời.
Người có Trí và Nhân là đạt được phẩm chất cao nhất.

-- oo0oo --

Trang Tôn Giáo